Piramidespel, Ponzi, Pump and Dump: leren we het nooit?

Een tijdje terug was de Wolf of Wallstreet op televisie. Veel mensen zullen afvragen hoe mensen destijds in dit bedrog zijn getrapt, en zullen blij zijn dat veel illegale praktijken uit die tijd tegenwoordig verboden zijn.
Maar met de komst van online investeerprogramma's als Recyclix en Cryptocurrencies wordt de lijn tussen investeren, speculeren en oplichten steeds moeilijker te zien. Welke oplichtmethoden zijn er zoal? En hoe komen we er van af?

Piramidespel
Het klassieke voorbeeld van een piramidespel is een kettingbrief: in een brief wordt gevraagd om een euro te betalen aan iemand die 5 schakels terug in de ketting zit en bovendien dit bericht door te sturen naar een stuk of tien mensen. Als al deze 10 mensen de brief ook aan 10 mensen sturen, en al die 100 mensen de brief ook doorsturen etc, dan zou je na verloop van tijd 10.000,- moeten ontvangen. In praktijk worden meestal enkele eerste mensen zeer rijk, na enkele generaties valt het spel dood doordat er geen nieuwe klanten meer zijn, waardoor alle late investeerders met een verlies achterblijven. In 1997 verviel Albanie in anarchie doordat veel mensen in een piramidespel trapte.
Piramidespelen zijn meestal zeer transparant: elk gezond denkend persoon zou de misleiding moeten kunnen doorzien. Bij de volgende schema's is het vaak moeilijker.

Ponzifraude
Ponzifraude is vergelijkbaar met het piramidespel, met als verschil dat het van buiten af een gewone investering in een bedrijf lijkt. Het gaat als volgt: Een bedrijf claimt dat het een business model heeft met grote winstkansen, en vraagt om investeerders. Maar in plaats van het geld te investeren, wordt het grootste deel van het geld achterover gedrukt. Een klein deel van de investering wordt gebruikt als "winstuitkering" aan de investeerders, als bewijs dat het om een echt bedrijf gaat. Zo lang er steeds nieuwe investeerders blijven komen, kan er "winst" worden uitgekeerd aan de investeerders. Zodra de toeloop begint te stagneren, vertrekt de organisatie met de noorderzon en laat het alle investeerders beteuterd achter. Sommige investeerders van het eerste uur zullen hun inleg hebben terugverdiend, maar het gros heeft een groot verlies.
Het probleem van dit schema is dat het vaak moeilijk te zien is of het business model echt is. Een mooi voorbeeld is Recyclix: het bedrijf claimde veel geld te kunnen verdienen met het recyclen van afval. In werkelijkheid bleek er weinig hard bewijs te zijn voor het bestaan van de fabrieken en de personen achter Recyclix.

Pump and Dump
En dan komen we uit bij (the Wolf of ) Wallstreet. Op de beurs wordt de koers bepaald door de vraag en aanbod van een aandeel, dan weer op hun beurt wordt bepaald door het succes van een bedrijf. Hoe succesvoller een bedrijf, hoe hoger de winstverwachting, hoe meer vraag, hoe hoger de koers. Toch is er maar een deel van de beleggers die echt onderzoek doet naar de succeskansen van een bedrijf. De meeste beleggers hanteren de meeloopmethode: als een koers stijgt, dan zal het wel betekenen dat een bedrijf het goed doet.
Van dit gedrag wordt veel misbruik gemaakt, zoals door Jordan Belfort alias de Wolf of Wallstreet. Zijn bedrijf kocht aandelen van een onbekend bedrijf op, zodat de koers ging stijgen. Vervolgens werden mensen met de koersstijging die erop volgde misleid om dit aandeel te kopen, waardoor de koers nog verder steeg. Na verloop van tijd verkocht Jordan al zijn aandelen met winst, zodat al zijn klanten beteuterd achter bleven.
Tegenwoordig proberen de beurswaakhonden dit gedrag te onderscheppen. Zo is het niet toegestaan om je eigen aandelen te kopen om de prijs op te drijven, of om ineens heel veel aandelen van kleine bedrijven te kopen.
Bij cryptocurrencies bestaan deze regels niet. Veel munten zijn anoniem, dus je kunt je eigen munten via een ander account overkopen om zo de prijs op te drijven. Geheime groepen mensen spreken af om tegelijk heel veel munten van een kleine cryptocurrency te kopen, waardoor de koers ineens explodeert. Vervolgens proberen ze veel ruchtbaarheid te geven aan het "succes" van deze munt, zodat mensen met het "fear of missing out" syndroom ook gaan investeren. Ten slotte trekt de geheime groep zich op een afgesproken moment terug en int alle winst. Door de anonimiteit en gebrek aan controle van cryptocurrencies komen deze groepen ermee weg.

Dus meer regels?

Persoonlijk vind ik regulering van de vrije markt een contradictie. Vrije markt klinkt als een geweldige manier om een soepele economie te maken waar precies genoeg gemaakt wordt voor iedereen, maar blijkbaar liggen er veel valstrikken op de loer. Niet alleen zorgt de vrije markteconomie voor een overproductie en overconsumptie: we hebben een hoop regeltjes nodig om te voorkomen dat mensen misbruik maken van de vrije markt. Je mag niet je eigenlijk aandelen kopen, bedrijven mogen niet te groot worden zodat ze geen concurrentie meer hebben en nog veel meer van deze regeltjes.

Als je mijn irritaties over ons nodeloos ingewikkelde belastingstelstel hebt gelezen, dan begrijp je dat ik graag eenvoudige regels wil. Kan dit niet anders? Kunnen we geen systeem bedenken dat met weinig regels soepel werkt?

De enige oplossing die ik kan bedenken is dat we af moeten van alle dagelijkse financiele prikkels. Overal horen we over kortingen, cashback-acties, ingewikkelde belastingregels. Als we meer richting een basisinkomen zouden gaan, zijn mensen wellicht minder gaan focussen op geld, en meer op tijd.

Heeft iemand betere ideeen?

zie ook:
de namen achter Recyclix
wat moeten we eigenlijk met de Bitcoin?