Mijn aangepaste mening over Bitcoin

 Ik heb al vaak mijn mening gegeven over Bitcoin. Dat een betaalmiddel (waarbij je een beetje inflatie wil) en een beleggingsmiddel (waarbij je juist waardevermeedering wil) niet samengaan, dat een betaalmiddel dat minimaal 10 minuten vertraging heeft en enkele euros transactiekosten nooit kan tippen aan bankbetalingen, die doorgaans instantaan en (bijna)gratis zijn. En dan hebben we het nog niet gehad over het feit dat Bitcoin enorm energieslurpend is. Voor meer achtergrond, zie hier en hier.

Maar ik predik altijd dat het het een goed teken is als men van mening verandert, en voor deze gelegenheid denk ik dat ik ook moet doen. Ik ben namelijk tot inzicht gekomen dat Bitcoin wel degelijk toepassingen heeft waar gewoon betalingsverkeer niet aan kan tippen. De toepassing is: criminaliteit.

Want terwijl de trouwe gelovigen van Bitcoin nog nooit een pizza hebben gekocht met Bitcoin, heeft de onderwereld de Bitcoin hartelijk verwelkomd. Volgens dit artikel wordt sinds 2020 in 98% van de ransomware om Bitcoin gevraagd. De redenen zijn duidelijk: ransonware geeft niets om 10 minuten vertraging en wat transactiekosten, maar zijn juist heel blij met het anonieme karakter. Bovendien heeft Bitcoin nog een "killer feature": Bitcoin transacties zijn onomkeerbaar. Eenmaal gemaakte overschrijvingen zijn dus voorgoed kwijt. Hoewel alle Bitcoin transacties op de blockchain staan, zijn er voldoende cryptotraders die transacties kunnen verknippen zodat ze niet meer traceerbaar zijn.

Ook het Darkweb, de plaatsen op internet die niet door Google worden gevonden en waar het woekert van illegale handel in wapens, drugs en mensen, draait tegenwoordig volledig op Bitcoin, zie bijvoorbeeld dit artikel. 

Maar een deel van de brave beleggers gaat waarschijnlijk ook niet vrijuit: hoewel Bitcoins niet traceerbaar zijn door de overheid, hoor je er officieel wel box 3 belasting over te heffen. Ik kan geen percentages vinden, maar ik vermoed dat veel mensen de verleiding niet kunnen weerstaan om Bitcoins niet op te geven. Dit kan echter problemen geven in de toekomst: vanaf het volgend jaar zijn cryptoplatforms verplicht om hun vermogen te melden aan de fiscus. Ook zal de fiscus het verdacht vinden als je ineens een groot bedrag aan crypto's wil cashen (artikel). 

Dus ja, Bitcoin heeft een paar killer applicaties waar gewoon geldverkeer niet aan kan tippen, maar helaas zijn ze allemaal illegaal. De vraag is: wat moeten we hier van vinden? In deze soort discussies komt het uiteindelijk altijd op dezelfde controverse neer: een system dat door de overheid wordt gecontroleerd (zoals privegegevens) voorkomt veel criminaliteit, maar reduceert onze vrijheid. En het feit dat onze vrijheid gereduceerd is, is vooral een probleem als onze overheid niet te vertrouwen is.

De twee grootste argumenten voor Bitcoin waren altijd: 

1) dat de koers niet beinvloed kan worden door de overheid. De bedenker van Bitcoin vond dit nodig na de kriedietcrisis rond 2008. Maar als je bedenkt dat de Dow Jones van 2007 tot 2009 grofweg 50% kelderde, maar dat Bitcoin in zowel 2011, 2014, 2017 als 2021 een slordige 80% kelderde, dan denk ik niet dat dit argument echt hout snijdt.

2) dat Bitcoins gebruikt kunnen worden in een land met een corrupte regering. Zo kunnen mensen geld overmaken naar mensenrechtenorganisaties die illegaal zijn verklaard in een land, en kan een politieke vluchteling eenvoudig zijn vermogen meenemen door zijn Bitcoin credentials te onthouden.

Bij dit tweede argument moeten we ons echt afvragen of het voordeel opweegt tegen het nadeel: Die paar mensenrechtenorganisaties die in de lucht blijven dankzij Bitcoin, verhouden die zich tot een crimineel circuit dat op Bitocin draait? Volgens Chainanalysis wordt de laatste jaren 20-30 miljard dollar per jaar aan illegale transacties uitgevoerd. Is dit nog te te verantwoorden door die paar goede doelen? Kunnen we niet beter een nieuwe cryptocurrency opzetten met enkel als doel om maatschappelijke doelen te steunen en die geen buitensporige energiekosten heeft? 

Zie ook:

• Alle fabeltjes rond Bitcoin
• Wat moeten we eigenlijk met Bitcoin?

Wilders lost geen immigratie op, maar veroorzaakt juist de immigratie problemen

Een half jaar geleden heeft 25% van de kiezers op PVV gestemd om het immigratieprobleem aan te pakken. In hun ogen is PVV immers de immigratie- en anti-islampartij en zijn zij de aangewezen partij om het op te lossen. Ik denk dat ons immigratiebeleid er veel beter uit had gezien zonder een schreeuwende Geert Wilders. 

De afgelopen 18 jaar heeft Wilders in de tweede kamer kunnen roeptoeteren dat ons land op de afgrond is op gebied van immigratie en islam. 18 Jaar heeft hij de mogelijkheid gehad om iets te veranderen in het land. Zijn partij is zelfs gedoogpartner geweest van Rutte I. Dit coalitie akkoord heeft een gepeperde sectie over immigatie (link). Dit hoodstuk over immigratie is zeker zo streng als het huidige hoofdlijnenakkoord, maar het is veel gedetailleerder en is veel realistischer op het gebied van wat mogelijk is in Europa.

Maar de rest is geschiedenis. Anderhalf jaar na aantreden van Rutte I trekt PVV zich terug omdat ze het niet eens kunnen worden op financien. 

Naast dit kleine uitstapje naar het catshuis heeft Wilders alleen maar aan de zijlijn staan schreeuwen. Hoewel er niet veel mogelijkheden zijn als oppositiepartij, zijn er wel degelijk mogelijkheden om initiatiefwetten of moties in te dienen. De kunst is dan wel om mederstanders te vinden en compromissen te sluiten. En dit is iets wat Wilders niet wil. Het is immers veel leuker om te klagen dat iedereen je uitsluit dan echt iets proberen te bereiken. 

Een mooi voorbeeld is het hoofddoekjesverbod. Als je dit onderwerp goed aanpakt, zijn er genoeg dingen mogelijk. Zo heeft Frankrijk al een tijdje een hoofddoekjesverbod voor scholen en sport, en zelfs Turkije heeft heel lang een verbod op hoofddoekjes in openbare gebouwen gehad.
Met een beetje moeite had de PVV ook zoiets in Nederland kunnen bereiken. Maar wat doet Wilders in plaats? In November 2009 stelde Wilders tijdens de algemene beschouwingen voor om belasting te heffen op hoofddoekjes van pakweg 1000,- per jaar, de zogenaamde kopvoddentaks.
Overigens heeft de PVV niet eens een motie ingediend over dit onderwerp. Dat was het doel ook helemaal niet. Het doel was om hoofddoekjes zo hard mogelijk te beledigen, zodat het hele parlement en media over elkaar zouden rollen om te zeggen dat dit belachelijk is. En dat was wel heel goed gelukt.
Uiteindelijk is er in Rutte II (Weet je nog? VVD gezellig met PvdA) een wet ingevoerd voor tegen gezichtsbedekkende kleding. Het frappante is dat PVV geen enkele bijdrage heeft geleverd in het tot stand komen van de wet of enige opmerking heeft gemaakt.

Voor het geval dat mensen vinden dat PVV wel veel op andere gebieden heeft bereikt: laten we beginnen met het feit dat PVV een anti-islam, anti-immigratie partij is. Als je voor het dierenstandpunt stemt, kan je beter naar PvdD gaan, en voor bestaanszekerheid zit je echt veel beter bij SP. Hoeveel beter? De SP heeft meerdere rapporten geschreven over de "gebroken beloften van PVV". In het kort: als het puntje bij paaltje komt, laten ze alle andere standpunten vallen. Dus heel erg leuk dat PVV een dierenpolitie heeft geintroduceerd, maar een clubje politieagenten die geen misstanden in de agrarische sector mag aankaarten is wat mij betreft een wassen neus ten opzichte van wat PvdD heeft bereikt.

Wat heeft Wilders wel bereikt in 18 jaar? Ik heb werkelijk niks zinnings kunnen vinden. Nieuwspaal zegt dat PVV megaveel heeft bereikt, maar ze zeggen niet wat: Ik ben het meer eens met Duimspijker: Wilders heeft vooral gezorgd voor polarisering. Door extreme standpunten in te nemen is al 18 jaar geen fatsoenlijk debat meer mogelijk over immigratie. Want als je zegt dat we wellicht de immigratie aan banden moet leggen, dan wordt je meteen in het hoekje van Wilders gezet en ben je een xenofoob, en als je zegt dat Wilders te ver gaat, dan wordt je meteen in het Woke hoekje gedrukt. 

Net zoals over hoofddoekjes hadden we in Nederland 18 jaar gedegen discussies kunnen houden over Islam en immigratie. Over hoeveel mensen we eigenlijk nodig hebben om de arbeidsmarkt gezond te houden en de vergrijzing tegen te gaan. Over of we arbeidsproblemen kunnen oplossen door asielzoekers een tijdelijke werkvergunning te geven, zoals we wel bij Oekrainers doen. Over waarom er uberhaubt geloofsscholen zijn, zowel islamitisch als christelijk. Wat we beter kunnen doen: moslimvrouwen mogelijkheid geven om op aparte uren te zwemmen, of geen alternatief bieden zodat deze vrouwen achter de geraniums blijven zitten? 

Als je immigratieproblemen wilt oplossen, stem dan ongeveer alles behalve Wilders.

Weet iemand toevallig iets wat Wilders wel heeft bereikt? Ik hoor het graag.

Waarom ik niet aan liefdadigheidssport doe

Iedereen kent de Alpe d'HuZes voor KWF, maar in navolging van dit succes zijn er talloze andere acties. Zo bestaat er de Ventoux3 (spreek uit als (v)one two three, maar dan met een frans accent) naar onderzoek voor hersentumoren, Skate4air om te schaatsen tegen taaislijmziekte, de Giro di Kika om de Stelvio te beklimmen om KiKa te steunen.

Ik hou van sportieve uitdagingen en ik steun graag goede doelen. 1 en 1 is 2 zou je zeggen, toch? 

Nou, nee dus.

Zoals ik al vaker heb verteld, ben ik voorstander van effectief altruisme. Dat betekent dat je zoveel mogelijk goeds wilt doen met je geld. Dat betekent:

• Maximaal gebruik maken van belastingvoordelen
• Alleen goede doelen steunen die een groot effect hebben

Als gevolg hiervan is effectieve altuisme niet:

• Ineffectieve dingen doen om geld in te zamelen. Ik ken iemand die kleedjes breit en verkoopt. Hoeveel denk je hier per uur mee te kunnen verdienen? 2,- per uur? En wat is je normale uurloon? En is het werk eigenlijk nuttig?
• Andere op laten draaien voor jou liefdadigheid. Wellicht vind je het een hele prestatie om een berg op te fietsen, maar het zijn uiteindelijk de donateurs die het geld moeten ophoesten.
• Zinloze overhead, zoals naar de Alpen reizen om daar te gaan fietsen. Ze zeggen wel dat er geen-strijkstokbeleid is, maar als je al dat geld voor die reizen direct had overgemaakt, dan hadden deze weldoeners mij niet lastig hoeven te vallen.
• Jezelf in de kijker zetten. Ik ken meerdere mensen die 10% van hun salaris afstaan aan goede doelen, maar zij hoeven niet in de krant. Scheelt weer een hoop papier.
• Goede doelen voor ziektebestrijding. En vooral de ziektes waar we in Nederland mee te maken hebben. De reden dat Nederlanders veel kanker krijgen is vooral omdat we heel veel andere ziektes overwonnen hebben, daardoor ouder worden, en kanker is helaas de volgende man met de hamer. Kanker is een hele dure ziekte om iets aan te doen. Als je mensen wilt redden, dan kan je beter muskietennetten kopen voor Afrika. Voor een paar euro redt je al een leven.

Wellicht zullen mensen me zeggen: "wacht maar tot dat jij kanker krijgt". Daar vallen twee dingen op te zeggen: 1) als je het doet omdat je denkt dat ze er uiteindelijk zelf beter van wordt, is het dan liefdadigheid? en 2) En wat te doen met alle andere mogelijke ziekten? Mijn vader heeft jaren 20,- per maand aan de KWF overgemaakt, en zit nu in een tehuis voor dementie. Heef hij dan op het verkeerde paard gewed?

Dus eind juni ga ik lekker een weekje fietsen in de Alpen, en dat doe ik helemaal voor min eigen plezier, van mijn eigen geld. En in december maak ik weer een sloot geld over naar effectieve goede doelen, tegen maximale belastingaftrek.

Wat vind jij van liefdadigheidssport?

Waarom ik geen promotie wil: het Peterprincipe

Ik werk in een groeiend bedrijf, waardoor er continue meer mensen nodig zijn voor managementfuncties. Meerdere malen is mij een managementfunctie aangeboden, en in de meer dan 10 jaar dat ik er werk, ben ik talloze malen links en rechts ingehaald door jongere mensen met overduidelijk meer ambities. Waarom wil ik niet promoveren?

Een hele belangrijke reden is dat mij een managementfunctie verschrikkelijk lijkt. Ik zie de meeste managers hollen van vergadering naar vergadering, komen nooit toe aan het werk dat ze echt willen doen, namelijk een lange termijn visie opstellen. Ook zijn ze vaak vervreemd geraakt aan het echte werk. Doordat ze geen "dagelijks werk" meer doen, weten ze niet wat de dagelijkse problemen zijn. Ook het sociale aspect laat te wensen over. Terwijl het team waarin ik nu werk erg gezellig is, zie ik de managers vaak eenzaam aan een apart tafeltje zitten.

Daarnaast is er de stressfactor. De afgelopen tijd zijn er twee managers thuis komen zitten met burnout klachten, beide mensen waren slechts kortgeleden gepromoveerd. Hoewel ik het werk nu wellicht te gemakkelijk af kan, vind ik het een groot risico om een stap omhoog te maken en vervolgens veel te veel stress te hebben. Of dat ik de functie niet aankan. Dit doet me denken aan het Peterprincipe: "elke werknemer in een hiërarchie stijgt tot diens onbekwaamheid". Het Peterprincipe is vernoemd naar de Canadese Psycholoog Laurence Peter, en heeft dus niets te maken maken met het pijnlijke feit dat er in Nederland meer CEO's Peter heten dan dat er vrouwelijke CEO's zijn. Waar het op neer komt: als iemand goed functioneert komt iemand al snel in aanmerking tot een promotie, en dat blijft doorgaan totdat iemand in een functie uitkomt die boven zijn of haar pet gaat. Helaas is in veel organisaties terugplaatsing niet mogelijk, zodat in het meest extreme geval je eindigt met een bedrijf waarvan iedereen onbekwaam is in diens functie. Mij niet gezien.

Voor geld hoef ik het ook niet te doen. Ik vind dat ik meer dan genoeg verdien. Ik zit al in een relatief hoge schaal voor mijn functie. Om een schaal omhoog te gaan moet ik waarschijnlijk eerst maarliefst twee promoties maken. En bij een promotie zou ik hoogstens uiteindelijk pakweg 6% meer kunnen verdienen. Dat is het mij niet waard. Zoals een collega het heel mooi aangaf: het salaris is evenredig met de hoeveelheid ellende.

Het voornaamste nadeel is dat ik weinig te zeggen heb. Managers mogen vaak bepalen wat er gebeurt, en vaak weet ik het beter (althans, dat vind ik). Maar ook dat probleem begin ik aan te kunnen. Als ik mijn ideeen maar genoeg aan mensen vertel, dan worden ze uiteindelijk wel opgepikt. En als zulk idee uiteindelijk wordt overgenomen, dan heb ik er veel meer voldoening van dan dat ik het idee gewoon had gedicteerd. Met ander woorden: mijn ideeen worden dan niet gekozen omdat ik het voor het zeggen heb, maar om de inhoud. Dit laatste punt lukt me steeds beter: bij meerdere managers mijn ideeen in de week leggen, en binnen een paar maanden is iedereen het er over eens, terwijl men wellicht niet eens meer weet dat het idee van mij komt.

De laatste tijd merk ik dat er steeds meer mensen in mijn voetsporen treden. Ik hoor van steeds meer mensen dat ze ook slechts 32uur per week willen gaan werken, en ik heb zelfs een extreem carrieregedreven pakistanier geinspireerd om zich minder in de vernieling te werken en meer te focussen op de dingen die hij echt leuk vind.

Heb jij wel eens een promotie afgeslagen?

Zijn mijn voorspellingen voor 2023 uitgekomen?

Op de valreep van 2022 heb ik een rijtje voorspellingen gedaan. Nu is het tijd voor bijltjesdag: hoeveel van deze voorspellingen zin uitgekomen?

• Kunstmatige Intelligentie (AI) begint langzaam zijn weg te vinden in het dagelijks leven. Op het medisch gebied zal de enorme hoeveelheid informatie veel betere en toegespitste behandelingen kunnen voorschrijven, en steeds meer leerlingen, onderzoekers en bedrijven zullen grote stukken van hun werk kunnen uitbesteden.  
  • Ik denk dat dit is uitgekomen (maar misschien ook wel een open deur: chatGPT kwam rond november 2022 uit). Wat ik wel bijzonder vind: AI heeft zich zo genesteld in het dagelijks leven, dat we het nog nauwelijks doorhebben dat veel apps het gebruiken. We vinden het tegenwoordig heel gewoon dat apps zinnen automatisch aanvullen, of dat plaatjes worden herkend. Zo gaat het meestal met ontwikkelingen: eerst is iedereen er bang voor, daarna weet niemand meer beter.
    
• Een bedrijf zal met een revolutionair proces komen om gras om te zetten in melk zonder tussenkomst van koeien. De koeienmarkt stort volledig in.
• Helaas: mijn persoonlijke wens loopt uit op de waarheid. Remilk was van plan om een megafabriek in Denemarken te bouwen, maar dit project is op pauze gezet. Those Vegan Cowboys kondigde dit jaar aan dat ze kaas konden maken uit een fabriek, maar ze zijn nog heel ver weg van een verkoopbaar produkt.
  
• We krijgen nog een pandemie. Ik ben er nog niet aan uit of het een nieuwe Chinese Covid variant zal zijn, een willekeurig ander virus, of een nieuw zoonose.
• Er broedt genoeg in de wereld: de vogelgriep en varkenspest zijn al enkele jaren nauwelijks in te dammen op aarde, maar het heeft gelukkig nog niet tot zoonoses geleidt.
  
• Oekraine weet Rusland volledig uit te putten, zodat ze uiteindelijk al het gebied dat ze voor 2014 hadden terugwinnen
• Ehm, nee. Oekraine heeft kleine stukjes gebied teruggewonnen, beginnen de overhand te krijgen in de Zwarte Zee, en met westerse straaljagers zouden ze misschien nog meer verschil kunnen maken. Maar van een totale uitputting is nog geen sprake
  
• Ondertussen is de macht van Rusland zo verzwakt en komen de Russische minderheden terug van de oorlog. Door al die ervaring en frustratie ontstaat er onrust in Tsjetsjenie, Dagestan, Boerjatie en Tuva. Ook landen waar Rusland garant stond voor de veiligheid worden instabiel zoals Belarus, Armenie, Kazachstan en Oezbekistan. Ten slotte gaan een paar buurlanden profiteren van de chaos, zoals Georgie die Ossetie terugpakt en Japan die de noordelijke eilanden weer onder haar controle neemt.
• Hoewel Wagner in juni 2023 even richting Moskou trok, wist Poetin de boel weer te bedaren. Dit incident maakte wel veel duidelijk over de volatiliteit van Rusland: voorlopig houdt men de bevolking nog goed onder de duim, en weet men zelfs alle tegenstanders voor de verkiezing van 2024 uit te sluiten, maar er hoeft maar iets kleins te gebeuren en de boel kan opeens klappen.
  
• Het wordt geen leuk jaar voor Elon Musk: Twitter zal in elkaar storten, Tesla wordt links en rechts door conventionele en nieuwe autofabrikanten ingehaald, en Starship blijft kampen met tegenslagen. Mede door de financiele crisis zal het vermogen van Elon Musk ruwweg halveren.
• Twitter is behoorlijk ingestort, maar het zou niet de eerste keer zijn dat Elon een bedrijft dat op de afgrond hangt toch kan laten bloeien (De Falcon I van SpaceX faalde 3 keer, waardoor SpaceX bijna was gestopt, en de Tesla Roadster was ook niet een mega succes). Van de andere kant: SpaceX en Tesla zijn technologiebedrijven, en daar weet een autist als Elon meer raad mee dan met Twitter.
  Wat betreft Tesla: in de VS is het de dominante auto, maar in Europa en China zijn ze al ingehaald door onder andere Volkswagen en BYD. En hoewel Starship mooie records heeft gevestigd met de eerste en zwaarste methaanraket die de ruimte heeft bereikt, wil NASA in 2024 al een Starship Human Landing Sytem richting de maan sturen. Ik denk dat dit extreem optimistisch is, aangezien er een tiental Starshiplanceringen nodig zijn voor het bevoorraden van een HLS.
  Over de hele linie heeft Elon het niet slecht gedaan, hoewel het groeien van zijn vermogen vooral te danken is aan de populariteit van tech aandelen.
  
• The Line in Saoedi Arabie zal de eerste helft van 2023 veel voortgang maken, maar de bouw zal op het einde van het jaar zonder enig nieuwsbericht stoppen wegens de financiele crisis.
• Het is moeilijk om veel informatie hierover te vinden. Bijna alle youtube filmpjes hierover zijn ofwel herhalingen van Neom promofilmpjes, of mensen die ranten over het feit dat The Line niet mogelijk is. Wikipedia weet te vertellen dat er dagelijks 60 heipalen de grond in gaan.
  
• Oja, en er zal een financiele crisis komen, maargoed, daar wacht ik al een paar jaar op, dus misschien wordt ook 2023 overgeslagen. 
• Inderdaad, 2023 is de dans ontsprongen...

De einduitslag: 1 open deur had ik goed geraden, en de rest is er voorlopig nog niet van gekomen. Was ik teveel aan het wishful thinken? Of was het eigenlijk meer een voorspelling voor 2024? Laten we kijken of 2024 wel wat beloften kan inlossen!

Zie ook:

enkele willekeurige voorspellingen voor 2023

Veranderen van financiele focus

Dit jaar heeft me financieel geen windeieren gelegd: dankzij financieel bewust leven en een vervroegde erfenis heb ik een hypotheekdeel volledig kunnen aflossen. Nu dit hypotheekdeel van 5.3% is afgelost, mijn spaarhypotheek van 5.3% lekker door renteniert, en de rentevaste periode van alle andere delen zijn afgekocht en weer vastgezet op 1.3%, is mijn hypotheek "klaar": nu aflossen zou geen rendabele investering zijn.
Hoewel dit natuurlijk fantastisch is, kleeft er ook een nadeel aan: ik heb nu minder investeringsopties. Voorheen verdeelde ik mijn investeringen tussen aandelen en aflossen: als de koers laag stond ging het geld naar aandelen, waren de aandelen te duur, dan kon ik nog altijd aflossen. Deze vlieger gaat dus niet meer op, en aangezien er nog steeds weinig interessants gebeurd met de aandelenmarkt (af en toe een leuk dipje om te investeren, maar niet groot genoeg om een klapper te maken), ben ik dus op zoek gegaan naar alternatieven.

Het belangrijkste alternatief waar ik onlangs mee ben begonnen is pensioensparen. Nu dit jaar mijn vermogen flink boven de belastingvrije voet komt, begint dit nu echt rendabel te worden. Bovendien is in 2023 de jaarruimte aanzienlijk verhoogd. En met wat hulp van Mr. FOB kwam ik al een heel eind. Mocht je nu een uitgebreide analyse verwachten van optimalisaties en afwegingen van verschillende bedrijven: helaas, dat ga ik niet doen, om duidelijke redenen:

• Mr. FOB kan het veel beter uitleggen dan ik
• Door er veel over te vertellen wek ik de suggestie dat ik er veel vanaf weet
• Ik wil geen bedrijven noemen, omdat ik geen reclame wil maken, en omdat, nouja, ik heb er gewoon eentje willekeurig gekozen.

Wellicht, als ik het volgend jaar de belastingformulieren allemaal heb overleefd en er ondertussen meer van weet, kan ik er meer over uitweiden.

Maar de andere investering is iets waar ik al vaker over heb verteld, en ook bijvoorbeeld MrMoneyMustache, maar wat je in weinig in Nederland hoort: goede doelen. Twee jaar gelden heb ik mezelf al een keer een norm opgelegd: minimaal 1% van mijn vermogen en/of 0.7% van mijn inkomen. Het afgelopen jaar heb ik weer een paar extra periodieke giften ondertektend. In de onderste grafiek zie je dat ik dit jaar aanzienlijk meer heb geinvesteerd:

Mocht je afvragen waarom de blauwe lijn nu boven de rode lijn ligt: ik heb veel meer gedoneerd, terwijl mijn inkomen slechts een paar procent omhoog is gegaan, dus de blauwe lijn steeg heel hard. Mijn vermogen is daarentegen bijna verdubbeld, dus de rode lijn stijgt minder hard. 

Dus, inderdaad, ik geef meer dan een procent van mijn vermogen jaarlijks weg. Is dat veel? Ik denk dat het meevalt. Als je het vertaalt naar saving rate: als je je saving rate 1% verlaagt, verleng je je rit naar financiele onafhankelijkheid met slechts grofweg 5%. Een acceptabel offer, voor een betere wereld.

 

En zo zorg ik dat ik met een warm gevoel door de kerstdagen kom.

 

Hoeveel procent van je inkomen geef jij uit aan goede doelen?

zie ook:

• Sprong in eigen vermogen..met rare bijsmaak
• Een hypotheekdeel helemaal afgelost
• Eindelijk kan ik rentenieren op mijn hypotheek
• Hoeveel aan goede doelen besteden 
  

Een hypotheek helemaal afgelost!

Afgelopen week was een bijzondere mijlpaal van mijn hypotheek: ik heb een hypootheek volledig afgelost! Nu heb ik dus slechts 4 hypotheken in plaats van 5...

In plaatjes: het lichtgroene deel is nu dus verleden tijd:

En daarmee duik ik dus officieel door de 50% barriere!

In 2010 zijn we begonnen met 2 hypotheken: grofweg de helft aflossingsvrij, de rest spaar. Met de scheiding in 2019 zijn beide hypotheekdelen gesplitst omdat het om oude hypotheekvormen gaat, en ik alleen maar recht heb op "mijn deel". De andere delen werden dus annuitair. Bovendien moest er nog een een klein hypotheekje afgesloten worden voor de restschuld. Ingewikkeld? Wellicht wel, maar het geeft ook mogelijkheden. Zo kon ik wat aan spreiding doen: van het ene hypotheekdeel kon ik de rente afkopen, en ondertussen kon ik van een ander hypotheekdeel de rente hoog houden zodat aflossen meer loont. Het deel dat ik heb afgelost is bewust gekozen: van dit deel stond de rente het langst vast, dus het afkopen van de rente zou het duurst zijn.

In het renteplaatje is ook te zien dat er een flinke hap uit het maandelijkse bedrag is:

Achteraf ben ik zeer tevreden hoe ik mijn hypotheek optimaal heb geminimaliseerd: eerst bijstorten in de spaarhypotheek, vervolgens van enkele delen de rente afkopen toen de rente laag stond, en ten slotte het deel met hoge rente tegen lange restevaste periode aflossen. En hoewel mijn hypotheek nog lang niet is afgelost, is de angel er al uit: als ik de hypotheekrenteaftrek en aflossingen niet meetel, betaal ik slechts 45,- per maand aan netto rente! Dus hoewel de totale maandelijkse kosten nog steeds meer dan 50% van het oorspronkelijke bedrag is, is het component rente slechts een fractie van wat het ooit geweest is:

Sterker nog: over 4 jaar zal de netto rente zelfs onder de 0,- zakken, waardoor mijn gehele hypotheek meer geld oplevert dan hij kost. Dat noem ik pas rentenieren op mijn hypotheek! Dit zal "helaas" afgelopen zijn zodra mijn spaarhypotheek in 2030 wordt afgelost.

Maar deze aflossing heeft ook een groot nadeel: minder flexibiliteit. Nu nog meer aflossen is gwoonweg niet rendabel meer. Mijn duurste hypotheek is 2.14%, veel lager dan de huidige marktrente. Wellicht wordt aflossen weer gunstig al een rentevaste periode eindigt, maar daar zijn we nog zeker 7 jaar vandaan.
Het alternatief is het geld naar de beurs brengen. Zoals bekend hou ik nog steeds koppig vol dat de markt een beetje te timen is, vooral op lange termijn schaal. Immers, om de zoveel jaar komt er wel weer een economisch dipje. Deze taktiek werkt een stuk beter als je alternatieven hebt om in te investeren: als je even niet in de beurs wil investeren, dan kan je gewoon je hypotheek aflossen. Nu mijn hypotheek niet meer rendabel is om af te lossen, vervalt mijn alternatief, en zal ik me meer gaan aansluiten bij de mensen met het adagio "time to market beats timing the market". Maar wellicht is dit een mooi moment om ander nuttige investeringen te overwegen, zoals pensioensparen.

Maar ondertussen ga ik even genieten dat mijn maandlasten van het huis lager zijn dan die van mijn internetkabel!

Zie ook:

eindelijk kan ik rentenieren op mijn spaarhypotheek!
verloop van mijn hypotheek

Hoe is het ondertussen met... Recyclix?

Laatst kwam ik er achter dat ik sinds 2013 aan het bloggen ben, dus is dit mijn 10de jaar! Daarom leek het me leuk om dit jaar een paar onderwerpen aan te snijden waar ik de afgelopen jaar meermaals over heb geschreven, om te kijken hoe het er nu mee staat. Vandaag: mijn Recyclix.

Voor het geval dat je in 2016 geen financiele blogs las: Recyclix claimde een Pools bedrijf te zijn dat plastic afwas vermaalde tot granules en ze zo weer met vette winst wist te verkopen. En het "mooie" was dat jij kon investeren zodat je ook van de winst kon profiteren! De winst die ze beloofde was zo lachwekkend dat het me nog steeds verbaast dat mensen er instonken. Voor het geval dat je nog een inkijkje wil hebben: de Facebook pagina bestaat nog steeds, en ergens vond ik nog een kopie van de website.

In april 2016 komt mij de naam Recyclix voor het eerst ter ore, en ik vertrouw het meteen niet: veel te hoge winstverwachtingen in een branch waar nauwelijks iets aan te verdienen valt, obscure constructies. Voor de rest heb ik er toen niet veel tijd aan besteed.

Ondertussen zag ik steeds meer beichten van Nederlandse bloggers over Recyclix, dus besloot ik om de boel eens beter te bekijken. Voor de grap ging ik eens bekijken hoe je de beste winst kon maken met Recyclix. Hieruit bleek dat je al gauw 300% winst per jaar kon halen, dat heel veel extra opties rendabel leken, maar niet tot meer winst leiden, en dat je ook veel winst kon maken door vooral veel accounts aan te maken. Kortom, niet echt de ingredienten voor een betrouwbare investering.

In november 2016 schrijf ik dat praktisch elke naam of link die op de website van Recyclix staat uit de duim is gezogen. En nog steeds reageerde sommige bloggers dat ze niet overtuigd waren...

Daarna gaat het hard: op 12 december 2016 waarschuwt afm.nl over de praktijken van Recyclix. In februari 2017 begint het hele ponzi-scheme van Recyclix in te storten, met zogenaamd brand in een recyclebedrijf en ruzie bij de directie. Rond maart probeert Recyclix zoveel mogelijk privegegevens buit te maken door trouwe klanten te vragen of ze meer gegevens kunnen sturen, zoals een selfie, adresgegevens en legitimatie, om zogenaam de uitbetalen te kunnen valideren.

Daarna wordt het stil...de bloggers van welleer schrijven er niets meer over en de website gaat uit de lucht. In een bericht van 8 mei 2021 staat dat de mensen achter Recyclix 3 jaar de gevangenis in moeten.

Ik heb me destijds verbaasd over de houding van veel bloggers. Geobsedeerd voor alles wat rendement op kan leveren was men blind voor de onrealistische beloftes van zulk programma: hoe kan je geloven dat er investeringen zijn die langdurig rendementen van tegen de 300%  per jaar hebben? Maar het meest stoorde ik me aan het feit dat sommige bloggers affiliate links plaatsten. Hierdoor kreeg de blogger wellicht meer winst, maar op deze manier werden nietsvermoedende mensen ook verleid om in een zinkend schip te stappen. 

Als ik dan een opmerking plaatste over dat ik geen enkel zaakje kent dat meer stinkt dan Recyclix, dan kwam er altijd een vaag antwoord als "iedereen moet gewoon zelf goed onderzoek doen, de tijd zal het leren". Een paar blogger die er mee bezig waren:

• VerlossendeAflossers was ongeveer de eerste, maar in ieder geval de meest fanatieke investeerder. Tot januari 2017 zette ze nog steeds bij elk artikel over Recyclix een affiliate link, En toen in het ponzi-scheme al ver aan het instorten was, schreef ze in maart 2017 dat de sceptici het nog steeds niet bij het rechte eind hebben. Zelfs in haar laatste bericht over Recyclix, in juni 2017, durft ze nog niet toe te geven dat de eigenaren met de noorderzon vertrokken zijn.
• Hypotheekweg gebruikte op de affiliate link van verlossende aflossers, maar vertrouwt het niet echt en heeft zo snel mogelijk zijn geld teruggetrokken. 
• En dan is er LekkerLevenMetMinder. Ze zag de negatieve geluiden, maar bleef hangen op het feit dat "time will tell". In september 2016 is ze nog steeds vrolijk bezig met het optimaliseren van haar recycle strategie, maar in mei 2017 voegt ze aan het artikel toe dat het een ponzi scheme was. Een minimalistische rectificatie, maar het is tenminste wel een rectificatie.
• Ten slotte is er nog het Rijke Wijf. Ze heeft alle links naar Recyclix vakkundig verwijderd, behave deze:

Wat een tijden waren dat!

zie ook:

Is Recyclix ponzifraude?
De wiskunde achter Recyclix
De namen achter Recyclix

Op vakantie zonder te budgeteren!

Ik beschou het meedoen met loterijen als niet financieel bewust, maar ik kan er ook wat van: we zijn ben op vakantie geweest zonder iets te budgeteren.  In veel gevallen heb ik niet eens naar het bedrag gekeken op de pinautomaat gekeken, maar gewoon op OK gedrukt. Sterker nog: we zijn door Scandinavie gereisd zonder de wisselkoers van alle verschillende kronen op te zoeken!

Ik kan me voorstellen dat dit absurd klinkt voor iemand die financieel bewust bezig wil zijn. Een groot verschil is dat mijn vriendin en ik geen geldverspillers zijn: we besteden gewoon wat we nodig hebben. Dus geen souvenirs, maar wel intree voor dingen die we willen bekijken. Waarom zou ik me een ervaring ontnemen om een paar tientjes uit te sparen? Qua eten zijn we geen restaurant fans, maar als het zo uitkomt gaan we gewoon uit eten, en de rest halen we uit de super. En al betaal je je blauw in Scandinavische supermarkten, ik zou mezelf niet in de spiegel kunnen kijken als ik hier ineens geen biologisch eten zou kopen. Ook de auto krijgt gewoon benzine als hij dorst heeft. Heeft het zin om precies te weten hoeveel de brandstof kost? Ik kan natuurlijk de hele vakantie bezig zijn met het zoeken van een goedkoop tankstation. In mijn doordeweekse ritme weet ik welke tankstations goedkoop zijn, en kan ik hiermee gemakkelijk rekening houden. In landen waar ik dit niet weet zou dit aanzienlijk veel meer moeite kosten, en uiteindelijk levert het zelden meer dan 5% korting op.

Weet ik dan echt niet hoeveel de vakantie gekocht heeft? Nee, echt niet! Mijn vriendin en ik hebben ongeveer evenvaak de pinpas getrokken, maar we weten niet van elkaar wat we kwijt zijn geweest. Dit hebben we niet afgesproken, maar zo is het gewoon gelopen. Ik vind het een heerlijke geruststelling dat we het samen niet over geld hoeven te hebben, want we hebben allebei hetzelfde uitgavepatroon, en gelukkig geen armoede.

Dit is wel eens anders geweest. Ik ben van huis uit opgevoed dat je nooit meer geld uit moet geven dan nodig. Uit eten of op een terras is zondig, want dat kan je thuis ook, maar dan voor een fractie van de prijs. Het hielp ook niet mee dat ik niet echt veel te besteden had: in mijn studententijd gingen mijn ouders scheiden en daarvoor ontving ik geen studiegeld meer van ze. En toen ik daarna trouwde met iemand met een gat in haar hand, werd het niet heel veel beter: vaak was er aan het eind van het geld nog een stukje maand over. Voor mij heeft budgeteren vaak de lol van de vakantie verpest: mijn ex was continue bezig met souvenirwinkels afstruinen en overal zag ze kansen om teveel geld uit te geven. Ik probeerde wel ooit budgetten in te stellen, maar dat zorgde vooral voor ruzie. Het gevolg was dat ik nog meer mijn hand op de knip hield, en dat ik me soms minder dingen gunde, als een soort van compensatiedrang. 
Pas sinds een paar jaar, nu ik het breed genoeg heb, en met een vriendin die het vergelijkbaar bestedingspatroon heeft, begint het te beter te lukken om geld te gebruiken voor waar het bedoeld is, namelijk voor levensvreugde. 

Hoewel dus veel mensen die financieel bewust willen worden dus moeten leren om minder uit te gaan geven, heb ik juist moeten leren om juist geld uit te geven, maar dan aan dingen die ik belangrijk vind in het leven. 

Bij welke groep hoor jij? Heb je moeten leren om minder dingen te kopen, of juist meer?

Waarom spelen mensen mee met een loterij?

Met enige verbazing las ik vandaag het artikel van Luxe of zuinig: waarom spelen we mee met de loterij? Er schijnen dus financieel bewuste mensen te bestaat die met loterijen meedoen. Natuurlijk mag iedereen helemaal zelf weten wat er met diens vermogen wordt gedaan, maar het leek me toch interessant om te bekijken wat Nederlandse loterijen kosten en opleveren.

Luze of zuinig doet met twee loterijen mee: de Staatsloterij voor 17,50 per maand, en de Postcodeloterij voor 15,- per maand. Wat krijg je voor die 32,50 per maand? De voornaamste argumenten zijn dat het spannend is, soms geld oplevert, en dat je indirect goede doelen besteedt. 

Laten we met de winstverwachting beginnen: ik kom verschillende percentages tegen, onder andere hier en hier. In het meest gunstige geval keert de Staatsloterij pakweg 69% van het ingelegde bedrag uit, en de Postcodeloterij 45%. Dit zou betekenen dat van die 32,50 gemiddeld 18,83 terugstroomt.

Helaas moeten we met een paar extra dingen rekening houden: allereerst moet over prijzen van de Postcodeloterij boven de 449,- een kansspelbelasting van 29,5% worden betaald. Daarnaast is een groot deel van de prijzen van de Postcodeloterij ontbijtkoeken, fietsen en andere dingen waar je niet perse op zit te wachten. Tenslotte moeten we accepteren dat de kans enorm klein is dat een grote prijs wordt gewonnen. 10 jaar terug heb ik al eens een analyse gemaakt over de winstkansen van de staatsloterij. Daar zie je over langere termijn ongeveer 47% van de inleg uitgekeerd krijgt. De overige 22% zit in de enorme geldprijzen waarvan de kans dat je die in je leven wint nihil zijn.

Als ik uitga van 47% van de Staatsloterij en 45% x(1-29,5%) voor de Postcodeloterij, dan kom ik uit op een karige 13,- per maand, oftewel 40%.

Dan de goede doelen: omdat de Postcodeloterij een goededoelenloterij is, moet minimaal 40% naar goede doelen gaan. De Staatsloterij is een stuk vager, maar ik kom af en toe percentages van pakweg 17% tegen. Tenzij je "De Nederlandse Staat" ook als goed doel rekent... Hoe dan ook, van de 32,50 gaat er dus 9,- naar goede doelen. Niet enorm veel, maar ik ken genoeg mensen die minder dan 9,- per maand aan goede doelen geven. 

Maar effectief is het allemaal niet: als je elke maand deze 32,50 zou doneren en je regelt belastingaftrek, dan krijg je dus ongeveer 13,- per maand aan belasting terug. Kortom: je houdt dan dezelfde winst over, maar de goede doelen krijgen drie en een half keer zoveel!

Ten slotte: de spanning.. Is elke maand vol verwachting zitten 32,50 waard? Als je van spanning houdt, dan kan je beter naar een casino gaan, waar een roulettetafel ongeveer 97% uitkeert, of je koopt er Bitcoin van, dan kan je elke minuut van de dag in spanning zitten of de koers omhoog dan wel omlaag knalt.

Nogmaals: iedereen moet zelf weten hoe het geld verpild wordt, maar mij niet gezien.

De flauwekul rond graaiflatie

Het nieuws staat er vol van: bedrijven zoals Albert Heijn zouden, in de schaduw van de echte inflatie, naast krimpflatie ook aan "graaiflatie" doen. Hiermee bedoelen ze dat bedrijven de inflatie misbruiken om de winsten verder op te stuwen. 

Het is natuurlijk erg leuk om weer een economische term bij te bedenken, maar uiteindelijk valt het allemaal onder dezelfde kapitalistische noemer die marktwerking heet. Heel simpel: kapitalisme zorgt dat vraag en aanbod aan elkaar uitgebalanceerd wordt. Als de vraag (de kopers) dus blijven komen, dan kan de prijs van het aanbod (de winkel dus) hoog blijven. 

Waarom denken mensen steeds dat bedrijven liefdadigheidsinstellingen zijn? Die kostenneutraal proberen te werken, met wellicht een piepkleine marge om de toekomst van het bedrijf zeker te stellen? Nee natuurlijk niet! Als je de winst niet maximaliseert, is een bedrijf dief van zijn eigen portemonnee. 

Iedereen die nu een huis verkoopt doet hier ook vrolijk aan mee. Ik ken niemand die zoiets heeft van: "mijn huis kostte tien jaar terug 2 ton, als ik er een beetje inflatie bij doe, dan mag het huis nu weg voor 240k". Nee, dit huis staat gewoon voor 3 ton op de markt, samen met alle andere huizen van deze categorie. Je kijkt naar wat het kan opbrengen, niet naar wat het je gekost heeft.

Er zijn nauwelijks bedrijven die hun verkoopprijs baseren op hun kosten. De meeste autofabrikanten maken nauwelijks winst op hun compact cars, soms leggen ze er zelfs geld bij. De winst komt van het hoge segment. Een Volkswagen Up kost pakweg 20k, en een Touareg een slordige 100k. Maar de kostprijs ligt bij lange na geen factor 5 uit elkaar. Beide auto's hebben immers evenveel wielen, en de hoeveelheid technologie is vaak ook bijna gelijk. Volkswagen (en alle andere autofabrikanten) doen dit om marktaandeel in het goedkope segment te krijgen, om zo mensen aan hun merk te binden, zodat ze later wellicht een duurder model kopen. Is dit dan ook graaiflatie? Nee, gewoon marktwerking.

Laat ik voorop stellen dat ik er niet noodzakelijk voorstander van ben om alles aan de markt over te laten. Met grofweg elke 10 tot 20 jaar een economische crisis kunnen we ons best afvragen of het huidige systeem efficient is. Maargoed, blijkbaar hebben we gekozen voor een vrije markt, en dit is een onderdeel er van. Zodra we de markt teveel gaan reguleren, dan gaan er immers ook mensen klagen.

In de ergste categorie van klagers over winkelprijzen zitten de mensen die het zogenaamd opnemen voor de boeren, want de supermarkten zouden de boeren uitknijpen, zodat de boeren nauwelijks iets krijgen, en de supermarkten vette winsten. Dit klinkt heel aannemelijk en oprecht, maar ik blijf met een prangende vraag zitten: waarom kopen deze mensen niet direct bij de boer? Ik zie sporadisch wat borden langs de weg waar je wat fruit kan kopen, maar ik heb niet het idee dat er heel veel gebruik van wordt gemaakt. Waarom zijn deze winkels niet zo succesvol als de Albert Heijn? Ik kan begrijpen dat boeren geen tijd hebben om de hele dag bij een winkel te zitten, maar er bestaan ook automaten waar je spullen kan kopen, of je kan een cooperatieve winkel starten met meerdere boeren.

Maar de meeste mensen zullen zeggen: "de boer is te ver weg, Albert Heijn zit bij mij in de buurt". en dan ben je dus weer terug bij de kern van kapitalisme: u vraagt, Albert Heijn biedt aan.

Flinke sprong in eigen vermogen...met een nare bijsmaak

In de tien jaar dat ik aan het bloggen ben is er veel in mijn situatie veranderd. Tien jaar geleden was ik al blij als ik een paar duizend euro per jaar kon aflossen. En ondertussen droomde ik van een afgelost huis, zodat ik eerder met pensioen kon gaan. Afgelopen maand is die droom een heel stuk dichterbij gekomen, maar het is heel anders dan ik me had voorgesteld. 

Waarschijnlijk voel je 'm al aankomen: mijn dementerende vader is ondertussen in een verpleeghuis opgenomen, en we hebben zijn huis verkocht. De afgelopen maanden zijn dus heel druk en hectisch geweest. Hij had dit huis pas gekocht nadat ik uit huis was, dus voor mij had het huis een beperkte emotionele waarde. Enfin, nu is hij dus een zielige oude man, maar wel met een recordbedrag op zijn bankrekening. 

Voor mijn broer en ik was het nu overwegen wat te doen. Van de belastingdienst mag je jaarlijks 6035,- schenken aan je kinderen, en 2418,- aan ieder ander persoon, zoals kleinkinderen. Met twee kinderen en drie kleinkinderen schiet dat niet echt op. Niemand durft een schatting te maken hoe lang mijn vader nog blijft leven, maar ik denk niet dat hij lang genoeg leeft om al zijn geld belastingvrij weg te schenken. Ook moet hij vanaf het volgend jaar vermogensrendementsheffing betalen. Als het geld gewoon op een spaarrekening staat zal dat niet zo veel zijn, maar er is een groter probleem: voor de zorgkosten gaan ze zijn vermogen zien als forfaitair inkomen, waardoor hij pakweg 4% per jaar moet afdragen aan de SVB.

Bovendien kon mijn broer wel wat geld gebruiken voor een verbouwing, heeft hij nu een gunstige wisselkoers en zijn wij aan het rondkijken om te gaan samenwonen, dus kan het geen kwaad om alvast wat uit te delen. We hebben het bedrag zo gekozen dat er nog meer dan ruim voldoende overblijft voor een begrafenis, gelaten aan alle kleinkinderen en belastingvrij schenken voor nog enkele jaren. 

Het voelt zuur om belasting te moeten betalen over een erfenis. Maar van de andere kant: tot 136.000,- betaal je slechts 10% belasting (zie belastingdienst). Eigenlijk bizar dat je een slordige 40% belasting betaalt over salaris waar je hard voor hebt gewerkt, en slechts 10% voor geld dat je gewoon in je schoot krijgt geworpen. 
Ik heb jarenlang op elke bruiloft tegen de stelling "erfbelasting is belachelijk, want daar is al een keer belasting over betaald" gediscussieerd. Ik ga mijn argumenten hier niet nogmaals herhalen, als je ze graag wilt lezen, zie dan mijn artikel "is vermogensrendementsheffing eerlijk" en het mooie artikel uit de Trouw "Mark Rutte, Anti-liberaal". Het zou een beetje hypocriet zijn als ik nu alles op alles zou zetten om erfbelasting te vorkomen.

En nu eindig ik deze maand dus met een saving rate van pakweg 95%, en een passief inkomen waar ik een paar jaar op zou kunnen uitzingen.... Ik voel me bijna schuldig om de gelddromen die ik tien jaar geleden had die nu zijn uitgekomen...

zie ook:

Zorg om aftakelende ouders
Erfrecht: legaat
Is vermogensrendementsheffing eerlijk?

Mijn hypotheek... wat had beter gekund?

Vorige keer besprak ik hoeveel winst ik uiteindelijk heb gemaakt door het bijstorten in de spaarhypotheek. Ik ben heel tevreden met het resultaat, maar het is wellicht wel eerlijk om te vermelden wat ik nog beter had kunnen doen aan mijn hypotheek, zodat het wellicht nog lucratiever was geweest:

• Spaarhypotheek op voorhand volstorten
  Als je later gaat bijstorten heb je een hoop rekenwerk te doen om binnen de bandbreedte te blijven. Bij sommige hypotheekverstrekkers is het echter mogelijk om op voorhand een bijstortschema te bepalen. Zo kan je bijvoorbeeld instellen dat je de eerste 5 jaar 10 keer zoveel premie betaalt als de 15 jaar erna. En de laatste 10 jaar? Daar mag je zelfs voor instellen dat je helemaal geen premie betaalt, zie hier. Ik heb nooit een tooltje gemaakt voor deze optie, omdat deze optie niet meer mogelijk was tegen de tijd dat ik iets van javascript begon te begrijpen, maar om je en idee te geven: een hypotheek van een ton tegen 5% kost over 30 jaar 43078,- aan inleg. De rest wordt door de spaarrente gegenereerd. Maar als je het hieromschreven traject aanhoudt, dan kost het je slechts 27665,- aan inleg.
  Waarom hebben we dit niet gedaan? Simpel: we hadden geen idee dat dit mocht, en bovendien hadden we geen ruimte over om extra te storten.
  
  
• Aflossingsvrije hypotheek omzetten naar spaarhypotheek
  Vanaf 1 januari 2013 is een hypotheek alleen aftrekbaar als hij minimaal annuitair afgelost wordt. Hiermee kwam defacto een einde aan de spaarhypotheek (en ook aan de aflossingsvrije hypotheek, al is deze vorm nog een tijdje populair geweest toen de rente extreem laag stond). Naar aanloop van deze transitie was het mogelijk om je aflossingsvrije hypotheek nog snel te laten omzetten naar spaar. In het najaar van 2012 was er zelfs een wachtrij bij hypotheekverstrekkers omdat veel mensen dit wilde doen. 
  Dit was een goede optie voor mij geweest. De hypotheek liep ondertussen al twee jaar, en na twee loonsverhogingen was het wellicht mogelijk om de hogere last van een extra spaarhypotheek te kunnen dragen. Helaas was is ik er te laat bij om dit te regelen. 
• Rente aflossingsvrije hypotheek afkopen
  Dat mijn spaarhypotheek een rente van 5.3% heeft is niet zo erg. Na een tijdje ging dit percentage in mijn voordeel werken. Maar mijn aflossingsvrije hypotheek van 5.1% was achteraf gezien minder gunstig. Eind 2015 heb ik een keer bekeken of het afkopen van de rente gunstig was. Destijds zou het een slordige E20.000 kosten, maar wel grofweg 7% rente op mijn investering krijgen. Hoewel ik dit geld op dat moment niet had, was dit een achteraf gezien een hele goede investering geweest in verband met mijn scheiding in 2019: ik zou dan een hele gunstige rente kunnen overnemen, terwijl het geld niet in overwaarde zou gaan zitten die ik met mijn ex zou moeten delen. Maarja, als ik zulke goede vooruitziende blik had, dan had ik net zo goed niet kunnen trouwen...
  

Zijn er hypotheekzaken waar jij achteraf spijt van hebt?

zie ook:

rentevaste periode openbreken: wat is de winstverwachting?

Hoe is het ondertussen met mijn spaarhypotheek?

spaarhypotheektools

spaarhypotheek: laatste jaren premievrij?

Zijn de boeren de spil in de Nederlandse economie?

De provinciale verkiezingen gaan voor een groot deel over de problematiek rond de agrarische sector. Een tijdje terug heb ik het al gehad over uitspraken gehad als "stikstof is alleen een probleem in Nederland" en "geen boer geen voer", dus hebben we nog een belangrijk speerpunt van de boeren over: "de veeteelt is onmisbaar voor de Nederlandse economie".

En dat is meteen een hele lastige uitspraak, want hoe meet je dit, en waar leg je de grens? Tel je bij landbouw alleen de produktie, of ook de verwerking, zoals de slagerijen en andere voedingsmiddelenindustrieen? Maar als je die bedrijfstakken meetelt, mag je dan de verwerking van geimporteerde produkten meetellen? En bedrijven die boeren ondersteunen, zoals loonwerkers, transporteurs? En bedrijven die bedrijven ondersteunen die de boeren ondersteunen? En hoe zit het met subsidies?

Om bovenstaande redenen dienen de getallen die in dit artikel genoemd worden slechts als orde van grootte. 

Omzet
Dus laten we maar snel naar de getallen gaan! Volgens het CBS droeg de landbouw 1.4% bij aan het bbp van Nederland, oftewel een slordige 11 miljard. Om de landbouw heen hangt een "wolk" van leveranciers, verwerkers en handelaren, het zogenaamde "agrocomplex". Als je die meetelt, dan kom je op 6.4%, oftewel 52 miljard. Van deze omzet wordt grofweg 38% door veelteelt opgewekt, dus grofweg respectievelijk 4 en 20 miljard.

Is dat veel? Laten we het vergelijken met een paar grote bedrijven in Nederland. Ik heb de "overlopers" Unielever (omzet 60 miljard) en Shell (omzet 381miljard) bewust weggelaten:

Zoals eerder gezegd: dit is appels met peren vergelijken, maar het geeft wel een orde van grootte: ASML, Philips Medical en Randstad hebben samen meer omzet dan het hele agrocomplex. En als je dan bedenkt dat deze bedrijven pakweg 200 hectaren innemen, en het agrocomplex een slordige 2.000.000 hectaren, dan geeft dat wel te denken: het geld dat verdiend wordt met een industrie die ongeveer de helft van Nederland inneemt had ook verdiend kunnen wordt met slechts 0,01% van het oppervlak! Ondankt de exportrestricties verwacht ASML te kunnen groeien naar 40 tot 60 miljard omzet per jaar in 2030, dus de halvering van veestapel voor 2030 wordt ruimschoots gecompenseerd. 

Als we het grafisch weergeven wordt het nog meer duidelijk:

Het hele agrocomplex is geen enorme speler. Vooral als je gaat kijken naar de echte veroorzaker van het stikstofprobleem. Het donkergroene vakje linksonder het agrocomplex is de pure veeteelt. Het rechtse stuk van de veeteeltbalk wordt voornamelijk ingenomen door agroreuzen als De Heus en For Farmers.

Subsidies

Subsidies worden in vele vormen gegeven, van directe Europese potjes tot stoppremies. Hieronder volgens enkele potjes:

• In 2018 gaf de hele EU 59 miljard aan landbouwsubsidies. 835 miljoen was bestemd voor Nederlandse boeren.
• het saneren van nertsenfokkerijen kostte in 2021 176 miljoen.
• tot 2035 komt er 25 miljard vrij voor landbouwtransitie

Is dit veel? Deze subsidies zijn hele moeilijk te verhouden tot wat het oplevert en tot andere bedrijfssectoren. De meeste grote techbedrijven ontvangen ook bakken aan subsidie in de vorm van WBSO (Wet Bevordering van speur- en Ontwikkelingswerk) en kost de belastingbetaler in 2018 al 1.7 miljard. Bedrijven als Shell, ASML en Booking.com profiteren hier het meeste van.

Hoewel ik 835 miljoen op een omzet van 11 miljard aan de hoge kant vind, is het waarschijnlijk niet heel veel meer dan andere bedrijven ontvangen. Zoals altijd is het erg lastig om het geld op de juiste plek te laten landen. 

Afzet 

Omzet is een lastige term, omdat daar ook de inkoopkosten inzitten, en subsidies zijn al helemaal ondoorzichtig. Dus wellicht is het leuk om te gaan kijken wat onze veeteelt nu echt oplevert. De website Agrimatie van de universiteit van Wageningen geeft mooie infographics over de veelteelt. Zo kan je zien welke ruwe grondstoffen Nederland binnenstromen en hoeveel producten er geexporteerd of geconsumeerd worden:

bron: Agrimatie

Als ik alle binnenlandse afzet en export neem en daar de import van aftrek, dan kom ik voor zuivel, varken en pluimvee op ongeveer een totale omzet van 20 miljard. Dit komt behoorlijk overeen met de omzet van het "veeteelt agrocomplex" stukje.

Samengevat:

Voor een sector die ongeveer de helft van het oppervlak van Nederland opeist, daarmee grote schade toebrengt aan het milieu en daarmee de rest van het land op slot zet, levert het beroerd weinig op.

Stem komende woensdag dus liever op een partij die je provincie mooier en leefbaarder wil maken

zie ook:

Stikstof alleen een probleem in Nederland?
Geen boer geen voer?

Hoe is het ondertussen met.... mijn spaarhypotheek?

Laatst kwam ik er achter dat ik sinds 2013 aan het bloggen ben, dus is dit mijn 10de jaar! Daarom leek het me leuk om dit jaar een paar onderwerpen aan te snijden waar ik de afgelopen jaar meermaals over heb geschreven, om te kijken hoe het er nu mee staat. Vandaag: mijn spaarhypotheek.

Om te begrijpen waarom ik dit blog begon moeten we terug naar drie jaar voor de start van dit blog, namelijk toen ik en mijn destijds vrouw in 2010 dit huis kochtten. In die tijd was een aflossingsvrije hypotheek heel normaal. Pas in augustus 2011 kwam er een "gedragscode" die bepaalde dat men maximaal de helft van de WOZ waarde aflossingsvrij mocht doen, de rest zou dan spaarhypotheek moeten zijn. Onze hypotheekverstrekker liep blijkbaar op de troepen vooruit, en gebruikte deze gedragscode al in 2010. Voor een uitgebreide geschiedenis van de Nederlandse hypotheek, zie hier. Ook de rentes waren anders: met ruim 5% was hij "historisch laag", dus hadden we de rente zo lang mogelijk vastgezet. 

Drie jaar later kwam langzaam het besef dat ik niet tot mijn 73ste loonslaaf en consumeerslaaf wilde blijven en stuitte ik op blogs over hypotheek versneld aflossen. Veel van deze blogs waren duidelijk geinspireerd door het boek "hypotheekvrij" van Gerhard Hormann, waarbij wordt gepredikt om zo snel mogelijk je aflossingsvrije hypotheek af te lossen voor lagere maandlasten. Dat je hiervoor ook hypotheekrenteaftrek misliep was niet erg, want als je de HRA pas op het einde van het jaar liet uitkeren dat merkte je het verschil niet....of zoiets. De spaarhypotheek durfde niemand aan, want dat had iets met bandbreedtes en dat was eng. 

Anyway, dit mantra schreeuwde om een tegengeluid dat een spaarhypotheek veel rendabeler was om af te lossen, en dus begon ik met een blog genaamd "rentenieren op je hypotheek". Later ging ik over meer dingen schrijven en vond ik de naam te lang, dus veranderde ik het in Geld is Tijd.

En zo begon ik dus met een reis van bijstorten van de spaarhypotheek. In september 2013 deed ik mijn eerste storting. In de jaren erna stortte ik in totaal 13350 euro bij en kortte ik de hypotheek in tot 20 jaar. Hiermee is de spaarhypotheek volledig "vol", en is het dus een mooi moment om de balans op te maken. Het vorig jaar liet ik al zien dat mijn spaarhypotheek op dit moment meer oplevert dan hij kost. Maar de belangrijkere vraag is: wat heeft al dat bijstorten en inkorten opgeleverd?

Dat is helaas niet zo eenvoudig om te zeggen, omdat in 2019 wegens mijn scheiding mijn spaarhypotheek is gehalveerd. Hoewel de spaarhypotheek halveerde, mocht ik wel de volledige spaarpot meenemen. Om te voorkomen dat er teveel gespaard zou worden, had ik de maandelijkse bijstorting in elk geval moeten aanpassen. Daarom heb ik zitten rekenen met 2 scenarios: dat de premie minimaal zou worden en de hypotheek dus zo lang mogelijk zou blijven bestaan, of dat ik net zoveel zou inkorten als dat ik daadwerkelijk heb gedaan. dan krijg je het volgende plaatje:

De groene lijn is dus opbouw in de spaarhypotheek zoals hij daadwerklijk loopt/is gelopen. Let maar niet op het rare knikje van 2017, toen is er het een en ander aan versleuteld aan de spaarhypotheek, zie hier. De rode en blauwe lijn geven twee scenarios weer hoe het had kunnen lopen als ik niet had bijgestort.

De vergelijking tussen maandelijkse (netto) kosten is als volgt:

De piekjes in de groene lijn zijn de bijstortingen. Je ziet dat de groene lijn na 2019 ongeveer dezelfde premie heeft als de blauwe lijn. Dit is namelijk de minimale maandelijkse kosten die toegestaan zijn wegens de bandbreedte. het verschil is dat er in het blauwe scenario ongeveer 5 jaar langer betaald moet worden. 

Maar de grote vraag is natuurlijk: wat heeft het echt opgeleverd? De frappante is dat het blauwe en het rode scenario ongeveer evenveel zouden kosten. In het rode scenario bouw je sneller geld op, maar de hypotheek is ook kosrter, dus je profiteert minder lang van het spaaarhypotheekvoordeel. Het scenario dat ik heb gevolgd heeft over de hele looptijd ongeveer 9000,- opgeleverd. Het is hierbij niet eerlijk om dit te rekenen als 9000/13350 = 67% winst. De bijstortingen zijn immers in de jaren '10 gedaan, terwijl de winst pas rond de jaren '30 wordt gemaakt. Als je ook de duur meetelt, dan kom je op een rendement van grofweg 5% per jaar. Achteraf gezien is het bijstorten dus een lucratieve en veilige manier geweest om rendement te maken. 

Zelf Gerhard Hormann heeft in 2016 toegegeven dat aflossen op een aflossingsvrije hypotheek niet echt gunstig is, en dat bijstorten op een spaarhypotheek veel rendabeler is. Maarja, achteraf is gemakkelijk praten. Er zijn genoeg dingen die ik beter had kunnen doen bij het afbreken van mijn hypotheek, dus het is ook eerlijk om dat te vermelden. Ik zal daar binnenkort eens over uitwijden.

zie ook:

de geschiedenis van de spaarhypotheek
recensie "hypotheekvrij"
eindelijk kan ik rentenieren op mijn spaarhypotheek
is Gerhard Hormann van zijn geloof gevallen?
een overzicht van mijn hypotheekaflossingen

Waarom ik eindelijk biologisch ben gaan eten

Elke keer als ik in de supermarkt kom sta ik bij het groentevak te wtijfelen: de duurdere biologische, of toch maar weer gewoon de goedkope? In mijn studententijd kon ik deze argumentatie nog verdedigen, maar naarmate ik welvarender ben, en nota bene investeer in duurzame akkerland is het onhoudbaar geworden. Dus bij deze alle argumenten waarmee ik voorheen goedpraatte dat ik geen biologische producten kocht, en nu wel. 

En voordat je het je afvraagt: nee, niemand betaalt mij om iets te schrijven. Ik heb geen aandelen van welk keurmerk dan ook. Ik heb dus wel aandelen van Land van Ons, maar ik schrijf hier anoniem, zij weten niet wie ik ben, en er is dus geen wederdienst of wat dan ook. Het enige risico bestaat dat mensen door dit artikel mileubewuster gaan leven en dat ik daardoor op een mooie wereld ga wonen, maar ik verwacht dat de impact verwaarloosbaar is. 

Goed, waar waren we? Oja, waarom ik geen biologische producten kocht:  

Zijn de eisen voor biologisch wel goed?

Keurmerken zien er leuk uit, maar door de berg aan keurmerken is er een soort van keurmerkinflatie ontstaan. Een mooi voorbeeld is het Max Havelaar keurmerk, onderdeel van het internationale Fairtrade keurmerk. Voor veel fabrikanten en winkels was het keurmerk te duur, omdat er een minimumprijs voor boeren wordt gehanteerd, zodat men gewoon een eigen keurmerk heeft bedacht: UTZ, onderdeel van het Rainforest Alliance. Maargoed, we dwalen af: waar staat biologisch voor? De hoofdregels zijn:

• Geen gebruik van synthetische bestrijdingsmiddelen
• Geen kunstmest
• Bij dierenproducten is rekening gehouden met dierenwelzijn. Biologisch vlees is typisch minstens zo diervriendelijk als "beter leven 3 sterren", zie hier. 

Geen slecht lijstje dus, maar het blijft een keurmerk, dus het kan nooit perfect zijn voor alle situaties. Bijvoorbeeld:

• Binnen de biologische landbouw is genetische modificatie niet toegestaan. Hier kan je veel vraagtekens bij zetten. De natuur doet de hele evolutie aan genetische modificatie, en de mens ook wegens plantveredeling, waarom mag deze stap dan niet, zelfs niet als het veel productievere planten oplevert?
• Er zijn wel eisen over meerdere gewassen op dezelfde akker, zodat het interessanter is voor insekten en om plagen te reduceren, maar ik zie geen eisen wat betreft maaiseizoenen (om weidevogels te beschermen) en houtwallen, die ontzettend belangrijk zijn voor ecoverbindinszones.
• Een akker moet 2 jaar biologisch zijn verbouwd voordat het keurmerk kan worden gegeven. Dit betekent dat een boer dus twee jaar minder inkomsten heeft door de lagere opbrengst, maar nog niet de voordelen heeft van hogere prijzen. Het omschakelen naar biologisch is dus een enorme investering. Het zou fijn zijn als er een soort overgangskeurmerk zou komen zodat deze producten toch gunstig verkocht kunnen worden, of dat de overheid de gedorven inkomsten compenseert.

Hoewel er kantekeningen te plaatsen zijn, denk ik dat het biologische keurmerk op veel gebieden ambitieus genoeg is om een verschil te kunnen maken. Zonder dit keurmerk zou het erg ingewikkeld zijn om alle producten apart te moeten overwegen of ze goed genoeg zijn.

Biologisch voedsel heeft veel meer landgebruik, dus is juist slecht voor het milieu

Dit is denk ik het meestgebruikte argument tegen biologisch voedsel: de opbrengst van een biologische akker is kleiner, dus men heeft meer landoppervlak nodig om hetzelfde voedsel te kunnen verbouwen, met als gevolg dat er meer natuur opgeofferd moet worden voor landbouw. Sommigen gaan zelfs zover dat we de wereld niet meer zouden kunnen voeden als alles biologisch zou zijn. Zie bijvoorbeeld hier en hier. Maar zo eenvoudig is het niet. Doordat bioligische boeren geen pesticides en kunstmest gebruiken, is de biodiversiteit op een biologische akker veel hoger en is er minder uitspoeling van nutrienten. Bovendien stoot kunstmest veel stifstofoxide uit, wat zowel een stikstofprobleem als een broeikasprobleem veroorzaakt. Zie onder andere hier en hier. Het verschil aan biodiversiteit is enorm: onze conventionele landbouw is dermate "platgespoten" dat het voor de gewone flora en fauna als woestijn wordt gezien: niks te beleven. Alle groene weides in Nederland zien er wellicht mooi uit, maar voor de natuur tellen ze totaal niet mee. Biologische akkers en weides daarentegen hebben veel meer te bieden voor insekten, weidevogels en kunnen daarom meer meegeteld worden tot natuur.

En wat betreft het argument dat we niet de hele wereld kunnen voeden met biologisch eten: door minder vlees te eten kan het extra landgebruik met gemak gecompenseerd worden.

Biologisch voedsel zit vaak plastic verpakt

Als ik mezelf soms bijna had overtuigd om een biologische komkommer te pakken, was er soms nog een obstakel dat me tegenhield: de biologische komkommer zat in plastic, en de gewone niet. Hoe kan iets dat onnodig extra verpakt dit nou goed zijn?

Het antwoord is simpel: verpakte groente gaan ongeveer drie keer zo lang mee als onverpakte groente. Het reduceren van uitval wegens verroting compenseert ruimschoots de extra milieubelasting van de verpakking.

Biologisch voedsel is duur

En dan komen we bij het belangrijkste punt van ons pinnige Nederlanders en bovendien mensen die snel met pensioen willen: het is duurder. En dat in een wereld waar de voedselprijzen al aardig aan het stijgen zijn. Dus ben ik voor de grap eens gaan kijken hoeveel het scheelt bij de Lidl:

Het viel me op dat veel producten slechts 10 cent duurder waren. Vooral bij melk was ik zeer verbaasd over het verschil. Bedenk dat bij dierenproducten zowel al het voer biologisch moet zijn als dat het dierenwelzijn op orde moet zijn. Ook verbaasde ik me over de wortelen, die exact evenduur waren, en de komkommer, die immers in de volle grond geteeld moet worden en beduidend beter smaakte. de enige echte uitschieter is de koffie.

Er is wel een dingetje wat de keuze lastig maakt: de biologische producten komen soms van verre streken. Dit kan voor mij ooit een overweging zijn om toch voor het lokale product te kiezen.

Mijn koopgedrag maakt heel weinig uit, uiteindelijk zijn het de grote bedrijven die het verschil maken.

Deels is dit natuurlijk waar: we worden op televisie doodgegooid met adviezen om de thermostaat een graadje lager te zetten, en ondertussen krijgt de fossiele industrie bakken subsidie om door te vervuilen. Het aanpakken van de industrie heeft een veel groter effect dan het veranderen van consumentengedrag. Een mooi voorbeeld is de duurzame cacao: enkele jaren terug startte Oxfam Novib de actie "groene Sint", om chocoladeletters duurzamer te krijgen. Binnen no-time waren praktisch alle chocoladeletters duurzaam, zonder dat de consument er veel voor hoefde te doen. Als biologisch zo goed is, waarom zorgen de boeren en winkels niet gewoon voor 100% duurzaam?

Zo gemakkelijk is het helaas niet. Zoals ik al eerder aangaf is de omschakeling naar biologisch lang en duur. Vooral de dure grondprijs in Nederland werkt tegen. Op dit moment wordt ongeveer 4% van de Nederlandse landbouwgrond voor biologische teelt gebruikt. Daarentegen is 3% van de verkochte voeding biologisch. Ik weet niet of dit verschil komt doordat de meetmomenten niet precies gelijk liggen of omdat een biologische akker minder opbrengt. Grofweg verschillen ze niet veel van elkaar. 

het Europese gemiddelde is nu zo'n 9%, met uitschieters als Oostenrijk die al 25% biologische landbouw hebben. Zoals bij veel statistieken bungelen we als Nederland weer onderaan. Er zullen nog vele jaren overheen gaan voordat in Nederland al het voedsel biologisch is, en tot die tijd kan de consument meehelpen om het verschil te maken.

Conclusie

Als een winkel beide versies aanbiedt, vind ik dat ik geen excuus meer heb om niet-biologische producten te kopen. Het is wellicht geen utopisch keurmerk, maar wel het beste wat we op dit moment hebben. Voor het kleine prijsverschil hoef ik het niet te laten.

Koop jij wel eens biologisch voedsel?

Warmtescan van mijn huis

In het kader van duurzamer wonen biedt mijn gemeente een gratis warmtescan aan. Tijdens een warmtescan maken ze infraroodbeelden van een huis om te zien waar de meeste warmte weglekt, en waar dus nog beter geisoleerd kan worden. Ik heb me al een jaar geleden aangemeld, maar blijkbaar was er zulke lange wachtrij dat ik een paar maanden terug pas gebeld werd. Ze kunnen immers alleen een warmtescan doen als het buiten voldoende koud is. De warmte moet namelijk wel de mogelijkheid krijgen om naar buiten te lekken. En dus was het 7 december koud genoeg voor wat mooie kiekjes.

Ramen en deuren zijn vaak notoire warmtelekken. Ik weet dat mijn glas niet het allerbeste HR+ glas is, dus ik was heel benieuwd. De ramen zijn typisch een graag warmer dan de muren, dus 4 in plaats van 3 graden:

De ventilatieroosters die ik ooit heb gemaakt zijn inderdaad warmtelekken, maar ventilatie is zeker zo belangrijk als isolatie:

Al met al niet slecht dus. De voordeur daarentegen is een groter probleem, die is 5-6 graden:

Aan de binnenkant zie je het tegenovergestelde plaatje, daar is de deur juist kouder dan de omgeving:

Het is goed dat ik in de winter een gordijn voor deze deur heb hangen. Wellicht kan ik wat meer doen, zoals zulk knuffelbeest dat als tochtstrip gebruikt kan worden. bij ons in het dorp komt immers iedereen via de achterdeur, dus deze deur mag best beter ingepakt worden.

Een van de belangrijkste reden om de warmtescan te laten doen is de koubrug. In mijn huis loopt het betondek van de eerste verdieping door de spuwmuur naar buiten aan de voorkant en achterkant. Mocht je afvragen waarom ze vroeger voor zulke idiote contructie hebben gekozen: voorheen was de bovenverdieping een houten wand, en die moest natuurlijk ergens op staan. Hoe dan ook, ik was heel erg benieuwd hoeveel warmte er door deze koubrug naar buiten lekt: 

Aan de voorkant is de koubrug ongeveer 4 graden ten opzichte van de 2 graden van de rest van de muur. Ook kan je zien dat de buurman rechts de koubrug heeft "ingepakt" met isolatie en trespa, waardoor zijn koubrug slechts 3 graden is:

Aan de achterkant zit mijn afdak over de koubrug heen. Ik heb het gevoel dat hierdoor de vloer van de eerste etage aan de achterkant warmer is dan aan de voorkant. Dit klopt ongeveer: de koubrug is achter zo'n 6 graden tegenover 4 graden van de rest van de muur: 

Aan de binnenkant is het effect ook duidelijk zichtbaar: het plafond is ongeveer 13 graden, ten opzichte van 14-15 graden voor de rest van de muur:

Ten slotte het dak. Rond het dak vallen twee dingen op. Het is heel warm onder de dakgoot, en er is een warme plek rond de schoorsteen:

De warme plek bij dakgoot is gemakkelijk te verklaren, want daar lopen alle verwarmingsbuizen. dat kan je van binnen ook goed zien:

De buizen zijn een keer geisoleerd, maar blijkbaar zit hier nog ruimte voor verbetering. Als ik ooit bij deze verwarmingsbuizen moet zijn kan het geen kwaad om een extra jas eromheen te doen. Eigenlijk het enige ding wat een simpel foutje is en gemakkelijk te verhelpen is bij de schoorsteen. De plaatjes binnen waren helaas niet duidelijk, maar tijdens het scannen was duidelijk te zien dat men het stuk dak onder de schoorsteen is vergeten te isoleren. 

En dat is er nog een heel voordehandliggend ding over: een pijpje dat vroeger werd gebruikt voor de condens van de droger. Op de volgende foto zie je heel goed de warme vlek links van de schoorsteen en de vlek op de muur waar de droger zat:

En van binnen laat het ook niks aan de verbeelding over:

Ik dacht dat zulk klein gat op de zolder niet veel zou doen, maar even opvullen kan geen kwaad.

Conclusie:

Over het algemeen ben ik niet ontevreden. hoewel de ramen en deuren niet hele moderne zijn, stralen ze niet veel meer uit dan de muren. Ook de koubrug is minder erg dan ik had verwacht. Het is een gigantische investering om dit probleem goed op te lossen, en zo te zien ga ik dat nooit terugverdienen. De enige dingen die ik ga doen is extra isolatie bij de voordeur maken, het dak bij de schoorsteen opvullen, en uiteraard het gat door de droger.